مَقام‏ ابراهيم

كليات

مقام قبله‌ گاه ابراهيم

 چگونگى شكل‏ گيرى مقام ابراهيم‏

1. هنگام ساختن كعبه، حضرت‏ ابراهيم^{عليه السلام}روى اين سنگ مى ‏ايستاده است. در آن حال، سنگ، به اعجاز الهى، نرم و اثرپذير شد و اثر پا بر روى آن ماند.

2. وقتى كه حضرت براى بار دوم به مكه بازگشت‏ همسر اسماعيل^{عليه السلام}گفت: پياده شويد تا سر شما را شستشو دهم. حضرت هنگام پياده شدن، روى سنگ پا گذاشت و در آن سنگ اثر كرد.

3. هنگام امتثال فرمان‏ وَأَذِّنْ فِى النَّاسِ بِالْحَجِ بالاى آن سنگ رفت و در اين حال، اثر پا در سنگ پديد آمد. به هر تقدير، اصل پاگذاشتن حضرت‏ ابراهيم^{عليه السلام}بر سنگ صلد و سخت و فرورفتن جاى پاى مبارك وى و ماندن اثر پا در آن سنگ مسلم است و همين را معجزه آن حضرت تلقى كردند.

فضيلت مقام

• امام‏ سجاد^{عليه السلام}فرمود: فاصله بين ركن (حَجرالأسود) تا مقام ابراهيم، برترينِ مكان‏هاست؛
• امام‏ باقر^{عليه السلام}روايت شده كه اين‏ اين مكان، نقطه آغاز نهضت جهانى حضرت‏ حجت^{عجل الله تعالي فرجه الشريف}است.  امام ‏باقر^{عليه السلام}در اين باره فرمود: حضرت‏ قائم^{عجل الله تعالي فرجه الشريف}در روز عاشورا قيام مى ‏كند، درحالى كه بين ركن و مقام ايستاده و جبرئيل ^{عليه السلام}مردم را به بيعت با آن حضرت فرا مى‏ خواند ...؛

در روايات

• پيامبر^{صلى الله عليه و آله}مى‏ فرمايد: «هنگامى كه نزد مقام دو ركعت نماز خواندى، خداوند در برابر آن پاداش دو هزار ركعت نماز قبول شده براى تو مى‏ نويسد.»

• امام باقر^{عليه السلام}نيز فرمود: «دو ركعت نماز نزد مقام، معادل شش بنده آزاد كردن است.»

• امام صادق^{عليه السلام}فرموده است: «آنگاه كه حضرت ابراهيم از ساختن كعبه فارغ شد، خداوند به او مأموريت داد تا مردم را به حج فرا بخواند، ابراهيم عرض كرد: صدايم‏ به جهانيان نمى‏ رسد، خداوند فرمود: بخوان، ندا دادن از تو و رساندن از من، ابراهيم بر مقام- كه در آن زمان در كنار ديوار كعبه بود- بالا رفت، به امر خداوند ارتفاع مقام از كوه ها بلندتر شد و آن حضرت مردم را به حجّ فراخواند.» نقل است كه حضرت ابراهيم براى ساختن كعبه روى اين سنگ ايستاد و همچنان كه ديوار كعبه بالا مى ‏رفت با اراده خداوند ارتفاع اين سنگ نيز بيشتر مى ‏شد.
• از ابن‏ عباس نقل شده كه چيزى از بهشت در زمين، جز حجرالأسود و مقام ابراهيم ^{عليه السلام}نيست و آن دو، از گوهرهاى بهشت‏ اند و اگر مشركان آن دو را لمس نكرده بودند، هيچ دردمندى به آن‏ها دست نمى‏ كشيد مگر آن كه خداوند وى را شفا مى ‏داد. ابوالوليد از مجاهد نقل مى‏ كند كه بدون طهارت نبايد به مقام دست كشيد؛ زيرا از آيات و نشانه‏ هاى خداوند است.

اسرار عرفاني مقام

پس از اسلام

• بنا به برخى از اقوال، مقام ابراهيم تا فتح مكه داخل كعبه بوده و پس از فتح، رسول‏ خدا^{صلي الله عليه و آله وسلم}آن را درآورد و كنار كعبه، نزديك در نصب كرد. زمانى كه آيه (وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّىً‏) نازل شد، آن حضرت دستور داد تا مقام را جايى كه اكنون قرار گرفته انتقال دهند. نقل‏ هاى ديگر حاكى است كه تا زمان خليفه دوم به كعبه چسبيده بوده و وى آن را به اين محل منتقل كرده است. اين نقل‏ هاى متفاوت، زمينه نظريه تغيير محل مقام را فراهم كرد.

• از بررسى منابع تاريخى چنين برداشت مى ‏شود كه مقام ابراهيم ^{عليه السلام}از دوران آن حضرت تاكنون به جز يك مورد جا به جا نشده و آن نيز در دوران خليفه دوم بوده است كه سيل عظيمى وارد مسجدالحرام شد. اين سيل به نام «امّ نهشل» مشهور شد، چرا كه وى در اين سيل غرق گرديد. سيل مسجد را گرفت و مقام‏ ابراهيم‏ را از جاى خود كند كه بعداً آن را در پايين مكه پيدا كردند. زمانى كه خليفه از اين ماجرا آگاه شد، در رمضان سال 17 به مكه آمد و پس از تحقيق از محلّ اصلى آن، مقام را به آنجا برگرداند. وى پايه‏اى ساخت و مقام را به جاى خود منتقل كرد كه تا امروز همچنان در همان‏جا باقى است.
• در سال 202 ق. نيز سيل عظيم ديگرى آمد و پايه ‏هاى مقام را خراب كرد ولى آن را از جاى خود نكند. در دوران «مهدى عباسى» براى محافظت بيشتر، پايين و بخش بالاى مقام را زر اندود و در سال 206 هجرى نيز مجدداً آن را مطلّا كردند.

• درباره انتقال مقام به نقطه ديگر مسجد، در حوالى سال‏هاى 1377 تا 1380 قمرى، بحث‏هاى زيادى ميان علماى اهل سنت صورت گرفت. ابتدا قرار بود كه مقام به مقصوره‏اى كه در نزديكى باب بنى شيبه ساخته شد، منتقل شود؛ اما به دليل مخالفت عمومى علماى اسلامى در ساير نقاط با اين اقدام و تأكيد بر ابقاى آن در محل قبلى والبته در مقصوره فلزى موجود دولت سعودى به اجبار پذيرفت تا آن را در بناى كوچكترى كه امروزه موجود است، قرار دهد

مشخصات مقام

 تزيين مقام

ساختمان يا مقصوره مقام.

• مقام ابراهيم چنان كه امروز ثابت است، در گذشته ثابت نبوده است. بلكه در موسم حج آن را براى محفوظ ماندن به درون كعبه منتقل مى ‏كردند. روى آن قبّه ‏اى چوبين بوده كه آن را هم در برخى از موسم ‏هاى حج بر مى ‏داشتند و به جاى آن قبّه ‏اى از آهن مى‏ گذاشتند. فاسى مى‏ گويد روشن نيست كه از كى مقام در جايش ثابت مانده.
• سدنه كعبه ضمن نامه‏ اى به مهدى عباسي نوشتند كه سنگ مقام‏ ابراهيم‏ در حال از هم پاشيدگى است و او دستور داد اجزاى آن را با نقره به هم پيوستند. بعدها براي حفاظت بيشتر از مقام، بر روى اين محل، بنايى بزرگ از آجر و سنگ و چوب بنا شد كه اطراف آن را با آيات قرآن مزيّن كرده بودند.
• متوكل دستور ساخت جايگاه مقام‏ ابراهيم‏ را داد و براى آن هشت هزار مثقال طلا و هفتاد هزار درهم نقره براى استوار كردن آن هزينه كرد. بار ديگر على بن حسين عباسى شروع به تجديد آن كرده، دو طوق يكى از طلا با 1992 مثقال و يكى از نقره براى آن قرار داد. همچنين آن سنگ را كه به هفت قطعه تقسيم شده بود با جيوه ذوب شده به هم چسباند تا محكم شود.
• درباره ويژگى ساختمان مقام در گذشته در شفاءالغرام آمده است: در حال حاضر گنبدى بلند، از چوب ثابت و قائم بر چهار ستون سنگى تراش شده است كه ميان اين ستون‏ها از چهار سو دريچه‏ هايى آهنى قرار دارد؛ از سمت شرق وارد مقام مى ‏شوند و دور تا دور اين گنبد داراى نقش و طلاكارى شده و سقف آن با آهك سفيد گرديده است. جاى نماز در حال حاضر، سقف گونه ‏اى (ساباط) سوار بر چهار ستون است كه دو ستون مربوط به گنبد است كه سمت زمينى آنها نقش‏دار و طلاكارى است و سمت بالاى آنها با آهك سفيد شده است. تازه‏ترين زمانى كه اين قسمت مرمّت شد، رجب سال 810 است.

• درگذشته بر روي مقام ابراهيم­­، فضايي سرپوشيده با ابعاد 3×6 به نام « مصلي» ساختند كه چون در هنگام ازدحام جمعيت، مانع طواف بود، در سال1346 ش( 1387 ق.)آن را خراب كرده و به جاي آن سازه­اي استوانه­اي شكل قرار دادند.

•  سازه‌ي روي مقام، كه آن را مقصوره مي نامند، پس از 30 سال با مقصورۀ ديگري تعويض شد كه تاكنون در مسجدالحرام وجود دارد. پس از تخريب ساختمان مقام ومصلي ،7 متر عقب تر سايباني تقريبا با همان ابعاد مصلي ساختند تا حجاج نماز طواف خود را آنجا به جا آورند. البته اين سايبان نيز درسال 1358ش. (1399ق.) ،به همان دليل تخريب شد. 
• مقصوره قبلى در موزه حرم در مكه مكرمه نگاهدارى مى‏شود.

پرده مقام‏ ابراهيم‏^{عليه السلام}‏

• جامه مقام ابراهيم ^{عليه السلام}‏ و آغاز پيدايش آن و قرار گرفتنش بر مقام، كه ترجيحاً نخستين جامه‏اى كه بر مقام قرار گرفت به دوران مماليك برمى‏گردد.
• محمد طاهر كردي پرده مقام رادر دوران عثماني اين‌گونه گزارش مي‌كند:

جهت قبله ايران

 منابع جهت مطالعه :

• حج و عمره در قرآن و حديث
• تاريخ مكه ازرقي
• شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام‏
• التاريخ القويم لمكة و بيت الله&